Nếu Phúc Âm là bài đọc chính trong phần phụng vụ lời Chúa, thì các bài Phúc Âm được Giáo Hội cố ý chọn đọc cho 5 Chúa Nhật của Mùa Chay được diễn tiến theo chiều hướng Vượt Qua nơi chủ đề chung cho cả Mùa Chay lẫn Tuần Thánh: "Tôi tự ý bỏ mạng sống mình đi để rồi lấy lại" (Gioan 10:17).

Đúng thế, Chúa Nhật 1 và 2 về 2 biến cố mang tính cách Vượt Qua của Chúa Giêsu là 40 ngày chay tịnh và bị cám dỗ (Chúa Nhật I) và biến hình (Chúa Nhật II), được bộ Phúc Âm Nhất Lãm thuật lại theo đúng chu kỳ phụng niên A (Matheu), B (Marco) và C (Luca) của mình.

Sau đó, từ tuần III trở đi, chu kỳ phụng vụ lời Chúa cho chu kỳ Năm A và B hoàn toàn theo Phúc Âm Thánh Gioan, còn Phúc Âm Thánh Luca chu kỳ C cho đến Chúa Nhật V này mới theo Thánh Gioan. Bài Phúc Âm theo Thánh ký Gioan cho Chúa Nhật V chu kỳ C này lại rất thích hợp với tính chất đặc thù về Lòng Thương Xót Chúa của Phúc Âm Thánh ký Luca. Đó là bài Phúc Âm về thái độ của Chúa Giêsu đối với người đàn bà bị bắt quả tang phạm tội ngoại tình.

Thật ra, nguyên Phúc Âm Thánh Luca vốn là Phúc Âm về Lòng Thương Xót Chúa có đủ những câu chuyện thật, như truyện người đàn bà ngoại tình trong bài Phúc Âm theo Thánh ký Gioan cho Chúa Nhật V Mùa Chay hôm nay. Chẳng hạn truyện về người nữ tội lỗi có tiếng trong thành mà chúng ta vẫn cho là Mai Đệ Liên (xem Luca 7:36-50). Tuy nhiên, truyện về người nữ tội lỗi được cho là Mai Đệ Liên này có tính cách thống hối nhiều hơn là chính Lòng Thương Xót Chúa, một đặc điểm nổi bật trong truyện người phụ nữ bị bắt quả tang phạm tội ngoại tình trong bài Phúc Âm theo Thánh ký Gioan hôm nay, một chiều hướng về Lòng Thương Xót Chúa của chu kỳ Năm C cho 3 tuần cuối Mùa Chay: 3-4-5.

Thật vậy, từ Chúa Nhật thứ 3 sang Chúa Nhật thứ 4 tuần vừa rồi và cho đến Chúa Nhật thứ 5 hôm nay, cả 3 bài Phúc Âm đều nói về Lòng Thương Xót Chúa: Bài Phúc Âm của Thánh ký Luca cho Chúa Nhật III Mùa Chay về sự nhẫn nại chờ đợi cây vả sinh hoa trái, và Bài Phúc Âm của Thánh ký Luca cho Chúa Nhật IV Mùa Chay về dụ ngôn người cha nhân hậu với hai đứa con đáng thương. Còn bài Phúc Âm của Thánh ký Gioan hôm nay cũng về Lòng Thương Xót Chúa, nhưng không phải qua dụ ngôn như 2 bài Phúc Âm của Thánh ký Luca 2 tuần trước, mà là ở một trường hợp thực tế, có thật, cụ thể.

Lòng Thương Xót Chúa đối với chị phụ nữ bị bắt quả tang phạm tội ngoại tình này không phải ở chỗ chẳng để ý gì đến tội của chị đã phạm, mà chỉ biết bênh vực chị cho chị khỏi bị ném đá chết về phần xác. Trái lại, Chúa Giêsu, hiện thân của Lòng Thương Xót Chúa, đã cho chúng ta thấy cách thức đối xử của Lòng Thương Xót Chúa. Ở chỗ, Người đã tỏ lòng thương xót trước và đề cập đến tội lỗi sau, nghĩa là đi từ tình thương đến công lý chứ không nhắm đến tội lỗi sa phạm của tội nhân trước con người yếu hèn của tội nhân.

Đó là lý do, trong khi thành phần bắt giải nữ đương sự ngoại tình bị bắt quả tang này đến với Chúa Giêsu và hỏi Người "Thưa Thầy, thiếu phụ này bị bắt quả tang phạm tội ngoại tình, mà theo luật Môsê, hạng phụ nữ này phải bị ném đá. Còn Thầy, Thầy dạy sao?", Chúa Giêsu đã vẫn giữ thinh lặng không trả lời gì hết. Không phải vì Người bị hỏi bất ngờ nên bị bí không thể trả lời ngay cho họ, nên dùng kế hoãn binh để tìm câu trả lời cho họ, nhờ đó mới có thể tránh được âm mưu của họ: "Họ nói thế có ý gài bẫy Người để có thể tố cáo Người". 

Thật ra, Người đã trả lời cho họ rồi, ở những gì Người thay vì nói thì "cúi xuống, bắt đầu lấy ngón tay viết trên đất". Chắc chắn là họ cũng thắc mắc là tại sao Người không chịu trả lời họ mà lại có một thái độ kỳ cục như thế, và chắc chắn họ đã để ý thấy những gì Người viết trên đất bấy giờ, nhưng không hiểu được ý nghĩa của những gì Người viết, nên "họ cứ hỏi mãi", tưởng rằng lần này họ nắm chắc phần thắng trong tay, đã gài bẫy bắt được mồi ngon, chứ không bị Người làm cho cứng họng như các lần trước nữa. Bởi thế, "Người đứng lên và bảo họ: 'Ai trong các ngươi sạch tội, hãy ném đá chị này trước đi'. Và Người ngồi xuống và lại viết trên đất".

Không ngờ cái độc chưởng đánh vào khoảng không, không nhắm thẳng vào một ai, không đánh thẳng vào kẻ nào hung hăng nhất trong họ, không tấn công kẻ nào đại diện họ lên tiếng hỏi Người, thế mà, Thánh ký Gioan đã ghi nhận cho thấy cái độc chưởng đã trở thành như một cơn lốc xoáy (tornado) bất ngờ từ đâu tới cuốn họ bay đi mất hết, một cách rất thứ tự lớp lang, hết sức ngoạn mục và tài tình khôn tả: "Nghe nói thế, họ rút lui từng người một, bắt đầu là những người nhiều tuổi nhất, và còn lại một mình Chúa Giêsu với người thiếu phụ vẫn đứng đó". 

Để rồi, không thấy họ hỏi nữa, hỏi đến lần thứ ba và thấy im ắng như chẳng còn ai ở đó nữa, Chúa Giêsu đã dừng tay viết trên đất mà đứng lên. Thật ra, cho dù tỏ ra bình thản "lấy ngón tay viết trên đất", Chúa Giêsu vẫn theo dõi động tĩnh ra sao, và Người đã biết chắc chắn được rằng không một ai trong những con người hùng hổ và sát máu ấy, chỉ muốn sử dụng chân lý (luật lệ) để sát phạt phạm nhân, thì cho dù họ có duy luật đến đâu, mà càng duy luật họ lại càng bị dội lại, càng không thể nào chịu nổi cái độc chưởng kinh hoàng khủng khiếp của Người như thế, một độc chưởng Người chưa bao giờ sử dụng và chưa hề xuất chiêu một cách thần lực như thế. 

Nhưng cái độc chưởng của Người không hề tác hại và hất văng đi chính phạm nhân đương sự, một người phụ nữ ngoại tình vẫn đang e thẹn đứng lại, hoàn toàn câm lặng, không biết nói năng gì với Người là Đấng thần diệu, Đấng có thể chỉ cần nói một câu mà khiến nàng thoát bị ném đá chết. Có thể tình hình xẩy ra một cách bất ngờ và lạ lùng chưa từng có như thế, ngoài sức tưởng tượng của mình mà nàng chưa hoàn hồn chăng? 

Nàng đâu ngờ rằng chính nhờ nàng phạm tội, nhờ nàng rơi xuống hố sâu tội lỗi mà bất ngờ nàng lại được gặp chính Đấng cứu nàng thoát chết, cả về phần xác lẫn phần hồn. Có thể Chúa Giêsu đã chờ đợi chẳng những cho mọi người tố cáo nàng đi hết mà còn cho nàng có đủ thời gian cảm nghiệm thấy được lòng thương xót của Người đối với riêng nàng, nhờ đó nàng thấm thía được tội lỗi đáng ném đá chết của nàng song bất ngờ được Người giải cứu, để hết lòng thống hối ăn năn thì Người mới đề cập riêng với nàng về tội lỗi của nàng mà thôi, tức là chỉ sau khi tỏ lòng thương nàng, bằng việc khéo léo giải cứu nàng khỏi bị ném đá chết:

"Bấy giờ Chúa Giêsu đứng thẳng dậy và bảo nàng: 'Hỡi thiếu phụ, những người cáo chị đi đâu cả rồi? Không ai kết án chị ư?' Nàng đáp: 'Thưa Thầy, không có ai'. Chúa Giêsu bảo: 'Ta cũng thế, Ta không kết tội chị. Vậy chị hãy đi, và từ nay đừng phạm tội ấy nữa'".

Đến đây chúng ta có thể sẽ đặt câu hỏi tại sao chỉ có chị phụ nữ này bị bắt quả tang phạm tội ngoại tình, còn người đàn ông ngoại tình với chị đâu? Theo Luật Moisen thì cả 2 cặp nam nữ ngoại tình này đều bị ném đá chết chứ không phải chỉ có nữ giới (xem Đệ Nhị Luật 22:22; Levi 20:10). Trong trường hợp của bài Phúc Âm hôm nay, có thể người nam ngoại tình đó đã bị ném đá chết rồi, hay đang còn được giam giữ ở đâu đó để bị ném đá sau người nữ phạm tội ngoại tình với anh ta. Sở dĩ chỉ có chị phụ nữ bị bắt giải đến cho Chúa Giêsu để gài bẫy thử Người như thế có thể là vì nữ giới gắn liền với tội ngoại tình, như nam giới gắn liền với tội phản bội (được tiêu biểu nơi thành phần nam giới thu thuế cho đế quốc Roma bấy giờ).

Hai thành phần tội nhân tiêu biểu trong xã hội Do Thái giáo bấy giờ là thành phần đĩ điếm (nữ giới) và thành phần thu thuế (nam giới). Hai tội phản bội và ngoại tình này đi với nhau bất khả phân ly như hình với bóng dọc suốt giòng lịch sử cứu độ của dân Do Thái, một dân tộc được Thiên Chúa yêu thương tuyển chọn cách riêng và luôn tỏ tình với họ hay tỏ mình ra cho họ, nhưng trái lại Ngài liên lỉ bị họ phản bội giao ước yêu thương và tình yêu thủy chung của Ngài, bằng việc họ chạy theo với các thứ ngẫu tượng của họ hay các tà thần của dân ngoại , bằng cách hiến mình làm tình (ngoại tình) với các ngẫu tượng và tà thần. Hai thứ tội phản bội và ngoại tình này là những tội chính yếu hằng được Thiên Chúa vô cùng nhân hậu liên tục sai các vị ngôn sứ của Ngài đến nhắc nhở dân tộc này, kêu gọi họ trở về với Ngài, thậm chí cảnh báo họ về hậu quả họ phải chịu v.v.

Ở đây,Thánh ký Gioan không hề tiết lộ cho chúng ta biết thành quả của việc Chúa Giêsu làm cho riêng người đàn bà ngoại tình này và lời Người nói với nàng có tác dụng gì nơi nàng hay chăng. Ở chỗ nàng có thật lòng ăn năn thống hối mà sống một cuộc sống trong sạch tốt lành hay chăng, hay lại chứng nào tật ấy. Vì chẳng thấy nàng trả lời gì sau câu nói của Chúa Giêsu, cho dù là lời cám ơn hay cử chỉ phục ngay xuống dưới chân Người xin Người tha thứ tội lỗi cho mình, như trường hợp của người phụ nữ đàng điếm tội lỗi trong một thành kia đã tự động đến với Người ở nhà một gia chủ biệt phái được Thánh ký Luca thuật lại (7:36-50), ngồi dưới chân Người, lấy nước mắt mà rửa chân cho Người, rồi lấy tóc mà lau chân Người và còn trân trọng hôn chân Người.

Tuy nhiên, bao giờ cũng thế, ân sủng của Thiên Chúa ban cho bất cứ một ai không phải chỉ cho riêng người đó mà còn cho chung cộng đồng của họ nữa. Hành động Chúa Giêsu và lời nói của người trong trường hợp của người nữ bị bắt quả tang phạm tội ngoại tình đáng bị ném đá chết được Người chẳng những đã cứu chị thoát chết về phần xác mà còn sử dụng chính chị để cứu phần hồn cho cả đám đối phương của chị nữa, thành phần đã tự nhận biết mình trước một tội nhân họ đang muốn ném đá chết và thấy mình thật sự cũng chẳng hơn gì chị ta. Nếu những người tự cho mình là công chính mà còn nhờ lời Người mà biết mình thì chẳng lẽ chính tội nhân lại chẳng biết mình hơn họ hay sao. 

Có thể cái bàng hoàng ngỡ ngàng quá sức tưởng tưởng về những gì đột xuất bất ngờ vừa mới xẩy ra cho bản thân tội lỗi đáng chết của mình như thế mà người phụ nữ bị bắt quả tang phạm tội ngoại tình này bấy giờ đã không thể nào nói lên lời, đã hoàn toàn không còn biết nói gì nữa, vì không thể nào tả nổi, chỉ biết chất ngất cảm nghiệm, say sưa hoan hưởng, như một tâm hồn được Thiên Chúa chiếm đoạt tới một mức độ siêu việt, đôi khi được xuất thần ngất trí, như đã từng xẩy ra cho một số vị thánh đặc biệt trong lịch sử Giáo Hội.

Trường hợp của chị chẳng khác gì như được Chúa Giêsu trừ quỉ cho, đang hoàn hồn và mới hoàn hồn, và Người đã trừ quỉ cho chị bằng chính ngón tay của Người, "ngón tay viết trên đất", như trong trường hợp Người trừ một quỉ câm (và sau đó Người bị cho rằng Người đã nhờ quỉ cả mà trừ quỉ con), trừ bằng "ngón tay Thiên Chúa" (ở Phúc Âm Thánh ký Luca 11:20) cũng là chính "Thần Linh Thiên Chúa" (ở Phúc Âm Thánh ký Mathêu 12:28). 

Nếu Thần Linh Thiên Chúa "khi Ngài đến Ngài sẽ cho thế gian thấy họ sai lầm về tội lỗi, về công lý và về luận án" (Gioan 16:8) thì phải chăng những gì Chúa Giêsu "lấy ngón tay (ám chỉ Thần Linh Thiên Chúa) viết trên đất (ám chỉ "thế gian", hay bản tính loài người tạo vật thấp hèn yếu đuối ở trong "thế gian", xu hướng về "thế gian" và "gắn bó với "thế gian")" trong bài Phúc Âm hôm nay là chữ "tội lỗi" và "công lý"?

Không biết có phải đúng như thế hay chăng, nhưng những gì xẩy ra trong câu chuyện này đã diễn tiến rất thích hợp với hai chữ ấy. 

Lần thứ nhất Chúa Giêsu "cúi xuống lấy ngón tay viết trên đất" chữ "tội lỗi" khi Người được đám người tố cáo "tội lỗi" của chị phụ nữ bị bắt quả tang ngoại tình: "Thưa Thầy, thiếu phụ này bị bắt quả tang phạm tội ngoại tình, mà theo luật Môsê, hạng phụ nữ này phải bị ném đá. Còn Thầy, Thầy dạy sao?". 

Lần thứ hai,Người đãviết chữ "công lý" trong khi thành phần tố cáo chị phụ nữ phạm nhân này và muốn ném đá chị ta tự động bỏ đi vì theo "công lý" mà nói thì chính họ đã tự cảm thấy mình cũng chẳng hơn gì chị ta nên không dám ném đá chị, như lời thách thức của Chúa Giêsu: "Ai trong các ngươi sạch tội, hãy ném đá chị này trước đi'".

Đó là lý do, nếu suy diễn trên đây không sai về hai chữ đầu được Chúa Giêsu "cúi xuống lấy ngón tay viết trên đất" là "tội lỗi" và "công lý" thì chắc chắn chữ thứ ba là chữ "luận án", một chữ Chúa Giêsu không viết ra trên đất như 2 chữ trước mà bằng chính lời Người nói với chính nữ phạm nhân đương sự đã cho thấy rõ chữ "luận án" (luận tội hay kết tội) thứ ba này: "Hỡi thiếu phụ, những người cáo chị đi đâu cả rồi? Không ai kết án chị ư?' Nàng đáp: 'Thưa Thầy, không có ai'. Chúa Giêsu bảo: 'Ta cũng thế, Ta không kết tội chị. Vậy chị hãy đi, và từ nay đừng phạm tội ấy nữa nhé'".

"Không ai kết án chị ư?' Nàng đáp: 'Thưa Thầy, không có ai'. Chúa Giêsu bảo: 'Ta cũng thế, Ta không kết tội chị'". Ôi tình yêu vô cùng nhân hậu của Thiên Chúa. Ở đây, qua câu nói này, Người đã phải hạ mình xuống tới tầm mức như là một tội nhân để tội nhân nhờ đó có thể cảm nghiệm được Người. Ở chỗ, Người đã trở thành ngang hàng với những kẻ có tội bỏ đi không dám ném đá chị. Họ không kết tội (ném đá) chị vì họ cũng có tội như chị, phần Chúa Giêsu vô tội có thể ném đá chị nhưng cũng không ném đá (kết tội) chị giống như một trong những kẻ có tội đã bỏ đi. Thật vậy, nơi Người là Đấng vô tội đồng thời cũng là Đấng Cứu Thế đã có tất cả mọi thứ tội lỗi của loài người từ nguyên tội cho tới tận thế, trong đó có cả tội ngoại tình của chị, cũng như tội của những người muốn ném đá chị. Bởi thế, Người rất cảm thông và cảm thương tội nhân nói chung (bao gồm cả thành phần muốn ném đá chị) và chị phụ nữ ngoại tình này bấy giờ nói riêng. Chị là đối tượng của sứ vụ Người "đến để tìm kiếm và cứu vớt những gì hư hoại" (Luca 19:10) vậy.

Những gì Chúa Giêsu đã làm trong bài Phúc Âm hôm nay cho riêng người phụ nữ bị bắt quả tang phạm tội ngoại tình cũng như cho chung thành phần tố cáo và muốn ném đá chị theo luật, dường như đã được Thiên Chúa bóng bẩy kêu gọi dân của Ngài và tiên báo cho dân của Ngài biết qua miệng Tiên Tri Isaia trong Bài Đọc 1 hôm nay:  

"Chúa là Ðấng mở đường dưới biển, mở lối đi dưới dòng nước; Chúa là Ðấng dẫn dắt xe, ngựa, quân binh và dũng sĩ. Tất cả đều ngủ và không chỗi dậy nữa; chúng bị ngộp thở và tắt đi như tim đèn. Người phán: "Các ngươi đừng nhớ đến dĩ vãng, và đừng để ý đến việc thời xưa nữa. Ðây Ta sẽ làm những cái mới và giờ đây chúng sẽ xuất hiện, như các ngươi sẽ biết; Ta sẽ mở đường trong hoang địa, và khai sông nơi đất khô khan. Thú đồng, muông rừng và chim đà sẽ ca tụng Ta, vì Ta đã làm cho hoang địa có nước và đất khô khan có sông, để dân yêu quý của Ta có nước uống; Ta đã tác tạo dân này cho Ta, nó sẽ ca ngợi Ta".

Cảm nhận được tất cả những gì Vị Thiên Chúa chân thật duy nhất làm cho mình là thành phần dân liên lỉ ngỗ nghịch với Ngài và không ngừng ngoan cố phản bội Ngài, tiêu biểu nơi người phụ nữ bị bắt quả tang phạm tội ngoại tình trong bài Phúc Âm hôm nay, Vị Thiên Chúa là Đấng luôn trung thành với họ bằng bất cứ giá nào, miễn là họ được cứu độ, mà dân của Ngài, qua thánh vịnh gia ở Bài Đáp Ca hôm nay, bao gồm cả thành phần muốn ném đá chị phụ nữ bị bắt quả tang phạm tội ngoại tình, không thể nào không hân hoan vang lên tâm tình tri ân cảm mến chúc tụng Ngài như sau:  

Trong bài Phúc Âm hôm nay, thành phần đáng thương không phải chỉ có nữ đương sự phạm nhân bị bắt quả tang phạm tội ngoại tình đáng bị ném đá chết, như một đứa con hoang đàng phung phá, mà bao gồm cả thành phần muốn ném đá chị ta theo luật nữa, thành phần đóng vai như người con trưởng ở nhà với cha nhưng lại lầm lạc xa cha đến độ không muốn vào nhà nữa, thành phần tự cho mình là công chính bởi việc họ tuân giữ lề luật, một tinh thần đã được Thánh Phaolô Tông Đồ Dân Ngoại, một nguyên biệt phái nhiệt thành hơn ai hết nhưng đã nhận biết chân lý và đã bày tỏ cảm nhận của mình với Kitô hữu Giáo đoàn Philiphê trong Bài Đọc 2 như sau: